İnternet Okur-Yazarlığı & Arama Motorları
İnternet bilgi ağlarının birleşiminden oluşan bitimsiz bir yol gibidir. Herkes farklı amaçlarla kullanıyor olsa da temelde amaç bilgiye ulaşmaktır. İnternet okuryazarlığı denilince anlamamız gereken belli başlı noktalar şunlardır:
İnternet bilgi ağlarının birleşiminden oluşan bitimsiz bir yol gibidir. Herkes farklı amaçlarla kullanıyor olsa da temelde amaç bilgiye ulaşmaktır. İnternet okuryazarlığı denilince anlamamız gereken belli başlı noktalar şunlardır:
1. Doğru bilgiye, farklı web sitelerini karşılaştırarak ulaşmak.
2. İnternette karşılaşılan her bilgiye "sağlıklı bir şüphe" ve "eleştirel bir bakışla" yaklaşmak.
3. Güvenliğiniz için kişisel verilerinizi korumanın ve güçlü şifreler oluşturmanın önemini kavramak.
4. İnternette arama yaparken farklı arama motorlarını amacına uygun bir şekilde ve etkin olarak kullanmak.
5. İnternette olağan ve karşılaşabileceğiniz zararları, riskleri önceden bilmek.
Eskiden ansiklopediler, kütüphaneler ve kitapevleri bir bilginin kaynağına ulaşmak için ideal araçlardı. Bilgi ve iletişim çağı olarak adlandırılan günümüzde ise en büyük bilgi kaynağı, internet olmaya başladı. Oysaki internet birçok bilgiye ulaşabileceğiniz eşsiz bir kaynak olmasının yanı sıra doğruyu ve yanlışı, yanıltıcı ve yönlendirici bilgiyi ayırt etmenin son derece zor olduğu bir mecradır.
Bu durum özellikle öğrenciler için geçerlidir. Öğrenciler ödevlerini internetten araştırırken en çok kullandıkları araç arama motorlarıdır. Arama motorlarında aranan kelimeler sonucu önlerine çıkan ilk sayfanın doğruluğunu veya yanlışlığını teyit etmeden karşılaştıkları ilk bilgiyi kullanabilmektedirler. Bu her zaman doğru bir yöntem olmayabilir. Çünkü arama motorları belirli bir algoritma yapısında çalışır ve her zaman doğru ve güvenilir bilgiyi üst sıralarda göstermez. İnternette aranan her bilginin bir karşılığı olduğu sonucu doğru bir yaklaşım tarzı değildir.
Bunun için;
· Öncelikle erişilen bilgi kaynağının ve ilgili web sitesinin kurumsal yapılara ait web siteleri olup olmadığının; değilse ilgili sayfanın iletişim ve hakkımızda bölümlerinin incelenmesi gerekir.
· Ücretsiz erişilen verilerden ve hizmetlerden her zaman şüphe duyulmalıdır.
· Bilgiye en az 3 farklı kaynaktan ulaşarak, doğruluğu teyit edilmelidir.
· Günümüz ansiklopedilerine elektronik ortamlarda da artık erişilebilmekte ve faydalanılmaktadır. Ayrıca birçok elektronik ve akademik veri tabanına çeşitli üyelikler aracılığıyla ulaşmak da mümkündür.
· Özellikle akademik çalışmalarda bulunanlar, Google'un Arama Motoru hizmeti yerine Google Scholar (scholar.google.com) hizmetini kullanabilirler. Yine açık kaynak kitaplar için books.google.com kullanılabilir.
Etkin Arama Yapmanın Püf Noktaları
1. İyi bir arama yapmak için sadeleştirilmiş başlıklar veya ifadeler kullanmalısınız.
2. Aranılan kelimeyi veya konuyu açıklamayınız. Aramanızı kısa tutunuz.
Kelimenin sonunda ekler varsa kaldırınız.
3. Büyük küçük harf hassasiyeti yoktur. İster büyük, ister küçük harf kullanın, otomatik olarak küçük harf olarak algılanacaktır.
4. Uzun uzun cümleler şeklinde arama yapmayınız. Sadece gerekli olan anahtar kelimelerle arama yapınız.
5. Arama belirli bir site içerisinde ve belirli bir dosya tipi için yapılmak isteniyorsa özel arama teknikleri kullanılmalıdır.
Örneğin guvenliweb.org.tr sayfası içinde, pdf uzantılı dosyaları bulmak için site:guvenliweb.org.tr filetype:pdf şeklinde arama yapabilirsiniz.
1. Çift tırnak için yapacağınız aramalar sadece o aramaya özel sonuçları getirir. Mesela ("bugün benim doğum günüm") parantez içinde yapacağınız bu arama 4 ayrı kelimeyi tek tek değil de direk o cümle öbeğindeki arama sonuçlarını size listeleyecektir.
2. Anahtar kelimelerden listelenmesini istemediğiniz kelimelerin başına "-" işaretini koyarsanız, aramanızda o kelime otomatik olarak listelenmeyecektir. Birden fazla anlamı olan kelimeler için bu yöntemi kullanabilirsiniz.
3. Aramanız içinde mutlaka geçmesini istediğiniz kelimelerin başına "+" işareti koyabilirsiniz.
4. Arama motorları, çoğu zaman basit soruları cevaplandırabilmektedirler.
Bunlara bazı örnekler verecek olursak, arama kısmında yapacağınız 6+4*3 matematiksel işlemi sonucunda Google size 18 sonucunu verecektir. Örneğin time:izmir, weather:İstanbul, 1 dolar kaç tl, gibi aramalar sizi sonuçlara yönlendirecektir.
Arama motorları tek başına internetteki tüm bilgiye ulaşmanızı sağlayamaz. Bunun için olabildiğince işinize yaracak, güvendiğiniz web sayfalarını, eğitsel içeriklerini ve bilgi kaynaklarını araştırmayı, bu sayfalara ulaştıktan sonra ise "sık kullanılanlar" aracılığı ile web tarayıcınıza kaydetmenizi öneririz. Ayrıca arama motorlarını kullanırken tek bir arama motoruna bağlı kalmadan farklı arama motorlarını da (Yandex, DuckDuckGo, Bing vb.) kullanarak aradığınız bilgiye ulaşmanızı öneririz.
İnterneti sadece bilgi almak için değil, bilgiyi üretmek ve bu bilgiyi paylaşmak amaçlı da kullanmalıyız. Çünkü ülkemizde pozitif içerik ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Kurumların çevrimiçi itibarı hususunda da büyük önem teşkil eden bu ihtiyaç aynı zamanda internetin risklerine ve bilinçsiz kullanıma karşı alınabilecek en iyi korunma yöntemlerden biridir. Üretilen bu bilgileri çevrimiçi ortama sunulurken de bilginin doğruluğu, güvenilirliği ve telif hakları gibi hususlara dikkat edilmelidir.
"Medya okuryazarlığı ve siber vatandaşlık" konulu aşağıdaki videoyu izlemenizi tavsiye ederiz:
https://www.youtube.com/watch?v=hvTRx8mElYI&t=1s
Siber Zorbalık
Günümüzde internet sosyal hayatın bir parçası olarak hayatımıza birçok faydalar ve yenilikler getirmiştir. Getirdiği faydaların ve kolaylıkların yanı sıra, internetin bilinçsiz kullanımı bireysel ve toplumsal hayata yönelik tehditler de barındırmaktadır.
Günümüzde internet sosyal hayatın bir parçası olarak hayatımıza birçok faydalar ve yenilikler getirmiştir. Getirdiği faydaların ve kolaylıkların yanı sıra, internetin bilinçsiz kullanımı bireysel ve toplumsal hayata yönelik tehditler de barındırmaktadır.
Web ve iletişim teknolojisinde yaşanan hızlı gelişmelerle birlikte insanlar arasındaki iletişim ve ilişki sanal ortamlara taşınmıştır. İnsanların birbirleriyle tanışması, iletişime geçmesi, içerik paylaşımında bulunması, tartışma ortamı oluşturması ve ortak ilgi alanları etrafında gruplar oluşturması sürekli gelişen web teknolojisiyle birlikte oluşan bir durumdur. Sosyal paylaşım ağlarının dünya ile birlikte ülkemizde de kullanıcı sayısı hızlı bir şekilde artmakta, gerçek ve sanal dünya ayrımı giderek ortadan kalkmaktadır. Bu artış ile birlikte internet ve sosyal ağlar, bilinmeyen, fark edilemeyecek veya algılaması zor, pek çok tehdit ve tehlikeyi de beraberinde getirmiştir.
Bu tehlikelerden biri olan "siber zorbalık"; utanç verici kaba davranışların, küfürlü konuşmaların ve başkalarına karşı düşmanca çevrimiçi ileti, tehdit, taciz ve negatif yorumların, izinsiz fotoğraf paylaşımının, e-posta, web siteleri, sosyal ağlar ve mesajlaşmalar aracılığı ile kasıtlı olarak gerçekleştirilmesi eylemidir. Bir başka deyişle, kullanıcılara karşı teknik veya ilişkisel tarzda zarar verecek bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak yapılan paylaşımlar ve davranışlar siber zorbalık kapsamına girer. Elektronik ortamlarda yapılan zorbalık "elektronik zorbalık", "sanal zorbalık" veya "siber zorbalık" olarak da adlandırılır.
Sanal ortamlarda kullanıcıların davranış biçimleri gerçek hayattan farklıdır. Kullanıcılar bu ortamda sanal kimlikler oluşturmakta, duygu, düşünce ve çeşitli bilgileri tanınma korkusu yaşamadan rahatlıkla paylaşabilmektedir. Bunun bir sonucu olarak dedikodular, tehditler ve uygunsuz içerikler internette çok hızlı bir şekilde yayılmakta ve genç nesli hem siber zorba hem de siber mağdur yapabilmektedir.
Sanal ortamlarda kullanıcıların davranış biçimleri gerçek hayattan farklıdır. Kullanıcılar bu ortamda sanal kimlikler oluşturmakta, duygu, düşünce ve çeşitli bilgileri tanınma korkusu yaşamadan rahatlıkla paylaşabilmektedir. Bunun bir sonucu olarak dedikodular, tehditler ve uygunsuz içerikler internette çok hızlı bir şekilde yayılmakta ve genç nesli hem siber zorba hem de siber mağdur yapabilmektedir.
Dijital oyunların içerisinde yer alan şiddet ya da sosyal ağlarda maruz kalınan siber zorbalığın ise, özellikle çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimine karşı olumsuz bir etkisi vardır. Siber zorbalıkta saldırgan ile saldırıya uğrayan arasında fiziksel bir temas olmamasına karşın saldırıya uğrayan kişi psikolojik açıdan zarar görür.
İnternet ortamında kullanıcıların en fazla sorun yaşadıkları zorbalık, yabancılarla tanışma, dolandırıcılığa ya da istismara maruz kalma ile bilinçsiz veri paylaşımı konularında yaşanmaktadır.
Hangi Eylemler Siber Zorbalık Kapsamına Girer?
Aşağıda siber zorbalık kapsamına giren davranışlar sıralanmıştır. Çevrimiçi ortamlarda kendiniz, bir yakınınız veya çocuğunuz bu durumlara maruz kalıyorsa siber zorbalıkla karşı karşıyasınız demektir.
- Dedikodu: Kamuoyunda spekülasyon oluşturma. Çevrimiçi ortamlarda hakkınızda kasıtlı ve alenen dedikodu yapılması.
- Dışlama: Bir grup arkadaştan bir kişiyi ayırma. Özellikle okulda başlayan ve siber ortamda devam eden dışlanma.
- Taciz: Sürekli ve kasıtlı olarak yapılan zarar verici ve rahatsız edici davranışlar.
- Takip: Her an izlenildiğini hissetme. İnternette başlayıp, gerçek hayata yansıyan takip ediliyormuş hissi.
- Trollemek: Kasten ve maksatlı olarak yapılan provokasyon (kışkırtma) ve örtülü hakaret, sabote.
- Yorumlar: Yazı, fotoğraf, video yoluyla yapılan hakaret ve küfür içeren negatif iletiler. Saygısızlık: İletişimde haddi aşmak ve bunu devam ettirmek.
- Sahte Hesap: Kurban adına sahte hesaplar oluşturarak ve bu oluşturulan sahte hesaplar yoluyla tehdit ve zorbalığı sürdürmek.
- Kandırma: Başkalarının çeşitli, gizli bilgilerini yayınlayarak ve bunları çarpıtarak insanları aldatmak, dolandırmak.
- Manipüle: Kurbanın kendisi gibi davranmak.
Siber Zorbalıktan Korunmanın İpuçları Nelerdir?
- Her şeyden önce iletişim araçları ve internet bilinçli kullanılmalıdır.
- Ele geçirilmesi ve tahmin edilmesi zor kullanıcı şifresi belirlenmelidir.
- Güvenlik (antivirüs vb.) yazılımları güncel olmalıdır.
- Yüz yüze ilişkilerdeki etik kurallar sanal ortamda da aynıyla uygulanmalıdır.
- Tanımadığınız kişilerden gelen mesajları okumamak, onaylamamak, paylaşmamak ve engellemek sizi her zaman daha güvenli kılar.
- Kişisel bilgileriniz size özeldir, başkalarıyla paylaşılmamalıdır.
- Web sitelerini gezinirken şüpheci olun, bilginin kaynağını araştırın ve kişisel bilgilerinizi her web sitesinde paylaşmayın.
- Size gelen kimliği bilinmeyen maillere dikkat edin. Sahte hesap olma ihtimalini göz önünde bulundurun ve bu gibi durumlarda dikkatli olun.
- Gerçek hayattaki davranış biçimi sanal ortamda da korunmalı ve siber zorbalığın suç olduğu bilinmelidir.
Yukarıda sayılanlara ilave olarak, internet kullanıcıları "öz denetimin" kendilerinde olduğunu bilmeli ve bu bilinçle hareket etmelidirler. Böylece sanal ortamın tehdit ve saldırılarına maruz kalma ihtimali, sahip olunan bu bilinçle yok denecek kadar azalacaktır.
Siber zorbalığa maruz kalan kullanıcı hukukî yollardan hakkını aramak için ilk olarak adli makamlara suç duyurusunda bulunup yasal süreci başlatabilmektedir. Bunun yanında özellikle sosyal paylaşım siteleri ve benzeri internet siteleri üzerinden siber zorbalık, kişilik hakkı ihlali, özel hayatın gizliğini ihlal eden içeriklerle karşılaşılmış olması durumunda "uyar-kaldır" yöntemiyle yasadışı veya zararlı içeriğin kaldırılmasına yönelik bildirimler önce içerik veya erişim sağlayıcıya iletilerek ilgili içeriğin kaldırılması için ihtarda bulunulmalıdır. İlgili sitelerin bildirim seçeneğinden şikâyet süreci başlatılarak sorunun giderilmesi talep edilebilmektedir. İnternet sitelerinin bilgilerine ulaşmak için internet.btk.gov.tr adresinde bulunan site bilgileri sorgu sayfasından yararlanılabilir. Bu adreste yayınlanan "İnternet İçerik Şikâyet Süreçleri ve İletişim Bilgileri" linkinden popüler sosyal ağların iletişim bilgileri ve izlenmesi gereken yol internet kullanıcılarına sunulmuştur.
- Siber Zorbalık ile ilgili aşağıdaki linkteki video da size yol gösterebilir:
https://www.youtube.com/watch?v=4cEDB2BKe4o - Facebook'ta yaşanan bir siber zorbalığı ve kötüye kullanımı şikâyet etmek için:
https://www.facebook.com/help/420576171311103/ - Facebook'un Zorbalığı Önleme Merkezi bu konuda önemli bir kaynak:
https://www.facebook.com/safety/bullying - Twitter'da yaşanan bir siber zorbalığı ve kötüye kullanımı şikâyet etmek için:
https://support.twitter.com/groups/57-safety-security/topics/240-online-safety-basics/articles/15794-abusive-behavior - Youtube'da yaşanan bir siber zorbalığı ve kötüye kullanımı şikâyet etmek için:
https://support.google.com/youtube/answer/2802268?hl=tr&ref_topic=2803240 - Siber Zorbalık nedir? Nasıl mücadele edilir? (Ebeveyn ve Öğretmenlere yönelik kitapçık)
Ebeveyn ve Öğretmenler İçin - Siber Zorbalık nedir? Nasıl mücadele edilir? (Gençlere yönelik kitapçık)
Gençler için
